Patron

Józef Mackiewicz jest patronem naszej szkoły nieprzypadkowo. Jego złożona historia, zapisana w wielu powieściach przenikliwość umysłu, bezkompromisowe dążenie do zrozumienia świata i uchwycenia tego, co powszechnie nazywamy prawdą są znakomitą wizytówką szkoły XXI wieku – pamiętającej o przeszłości, ale i odważnie spoglądającej w przyszłość.

Józef Mackiewicz urodził się w Sankt Petersburgu 1 kwietnia 1902 roku. Wziął udział jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej. Od 1923 roku pracował jako dziennikarz w wileńskim czasopiśmie „Słowo”. W 1938 roku protestował przeciw polityce II Rzeczpospolitej wobec mniejszości narodowych (zadeklarował wtedy wręcz przejście na prawosławie). W czasie wojny, w trakcie okupacji sowieckiej, pracował jako furman i drwal, a w czasie okupacji hitlerowskiej powrócił do dziennikarstwa. Publikował w wydawanym przez Niemców „Gońcu Codziennym”, co prawdopodobnie było jedną z przyczyn wydania przez Armii Krajowej wyroku śmierci (z czasem wyrok odwołano). W 1943 roku wziął udział w ekshumacji grobów katyńskich. W 1945 roku, przed przejęciem pełni władzy przez komunistów, opuścił Polskę. Przez ostatnie trzydzieści lat, aż do swojej śmierci 31 stycznia 1985 roku, mieszkał i tworzył w Monachium. Był autorem wielu powieści, zbiorów opowiadań, reportaży. Jego najbardziej znane dzieła to Bunt rojstów, Droga donikąd, Kontra, Lewa wolna, Nie trzeba głośno mówić, Sprawa pułkownika Miasojedowa, Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy. W 1975 roku został zgłoszony do literackiej Nagrody Nobla.

Józef Mackiewicz był piewcą tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego, które rozumiał jako przestrzeń, w której zgodnie żyją różne grupy narodowe. Miała być w jego zamyśle ojczyzną tak Polaków, jak i Litwinów, Białorusinów, Żydów czy Tatarów. Jedną z głównych cech jego twórczości jest radykalny antykomunizm. Według Mackiewicza komunizm w sowieckiej wersji zrodził się z terroru i przymusu - był atakiem na człowieka, cywilizację i wolność. W systemie bolszewickim człowiek przestawał być podmiotem, a stawał się trybikiem w totalitarnej maszynie. Za jedno z największych nieszczęść Europy Środkowo-Wschodniej uznawał nacjonalizm – w II RP krytykował z tego względu zarówno tak endecję, jak i obóz sanacyjny. Jednym z głównych motywów aktywności Mackiewicza był mord katyński z 1940 roku – niestrudzenie walczył o pamięć dla ofiar i wskazywał na sowieckich sprawców zbrodni.

Józef Mackiewicz to intelektualny buntownik i nonkonformista, demaskator politycznych prowokacji i mitów. „Jedynie prawda jest ciekawa” – to dewiza Mackiewicza. Dodawał od razu: „ale jednocześnie prawda jest z reguły bardziej wielostronna i bogata, i barwna, niż wykoncypowane jej przeróbki”. Stąd Mackiewicz w swoich powieściach przedstawiał historie często niewygodne i przemilczane, oddając głos ofiarom mniejszej lub większej polityki. Jest przy tym wybitnie apolityczny i niekoniunkturalny. Był krytycznym wobec stereotypów i upraszczania świata, manipulacji i propagandy. Powieści Mackiewicza, opisując zawieruchę dziejów w centrum zawsze stawiały prawdę i człowieka, skonfrontowanych się z ideologiami i państwową machiną. Jak pisał w jednym w listów „Tak długo mieszkam wśród obcych, że już dawno miałem sposobność się przekonać, że wszyscy ludzie są jednakowi, a każdą ciasnotę poglądów, czy to narodowych czy partyjnych, uważam za raka na ciele ludzkości”.

Co dziś nam, nauczycielom i uczniom SP VI, oferuje Mackiewicz? Mamy do wyboru jego gotowość do zadawania pytań, krytykę niewolących jednostkę ideologii (z sowietyzmem, rasizmem i nacjonalizmem na czele), sceptycyzm wobec urzędowego autorytetu, krytyczne spojrzenie na rzeczywistość, intelektualną odwagę i uparte dążenie do prawdy – ta wszakże jest najbardziej ciekawa!

 

Mały Józef. Zdjęcie z archiwum rodzinnego, zbiory Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie; opubl. w Włodzimierz Bolecki, Ptasznik z Wilna. O Józefie Mackiewiczu (zarys monograficzny), ARCANA, Kraków 200	Józef Mackiewicz z córką Haliną w Wilnie, przed Ostrą Bramą, 1938. Fotografia z archiwum Kazimierza Orłosia, zbiory Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie; opublikowana w Rzeczypospolitej nr 4 z 26 stycznia 2002

 

Fotografia opublikowana w Archiwum Emigracji. Studia - Szkice - Dokumenty, Toruń, rok 2002_2003, zeszyt 5_6	Józef Mackiewicz i Barbara Toporska Foto Archiwum Emigracji w Toruniu

 

 

/dr hab. U Wr.  Arkadiusz Domagała/